Θαλάσσια έρευνα

• 
• 

Ναυτικοί και θαλάσσια έρευνα
Είναι γνωστή η συμβολή των ναυτικών στην κατανόηση και εξερεύνηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος,  στην ανακάλυψη μεγάλων επιφανειακών ρευμάτων και στην καταγραφή μοναδικών μετεωρολογικών φαινομένων που συμβαίνουν στη μέση ή τις εσχατιές των ωκεανών. 

Οι συστηματικές οπτικές παρατηρήσεις από πλοία είναι ίσως η παλαιότερη μέθοδος παρακολούθησης των ωκεανών. Καθώς δεν υπήρχε ουσιαστικά πριν από το 19ο αιώνα, τρόπος έγκαιρης μετάδοσης της πληροφορίας, οι παρατηρήσεις αυτές χρησίμευαν κυρίως σαν προειδοποίηση προς άλλα πλοία για ακραία καιρικά φαινόμενα εμπλουτίζοντας παράλληλα τις γνώσεις μας για το θαλάσσιο περιβάλλον.  

Οι αρχαίοι Έλληνες ναυτικοί, ταξίδευαν “κατ’ εμπορίαν αλλά και θεωρίαν” αξιοποιώντας τις ναυτικές και γεωγραφικές γνώσεις της εποχής. Σε μια ιστορική αναδρομή στο παρελθόν αξίζει να σημειώσουμε ορισμένα ναυτικά και συγχρόνως επιστημονικά επιτεύγματα: 

• Ένας αξιοθαύμαστος για την ακρίβειά του χάρτης που περιελάμβανε τη Μεσόγειο θάλασσα, τη νότια Ευρώπη, το βόρειο τμήμα της Αφρικής, την Ερυθρά θάλασσα και τμήμα της Ασίας μέχρι την Ινδία, κατασκευάζεται από τον Εκαταίο το Μιλήσιο κατά το 500 π.Χ.

• Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Πυθέας, έμπορος και θαλασσοπόρος χρησιμοποιεί γεωγραφικό πλάτος ταξιδεύοντας προς τα Βρετανικά Νησιά και ερμηνεύει την παλίρροια με την επίδραση της Σελήνης.

• Ο Αλεξανδρινός Ερατοσθένης, το 3ο αιώνα π.Χ. υπολογίζει με ακρίβεια την περίμετρο της Γης σε περίπου 45.000 χιλιόμετρα δηλαδή με λάθος μικρότερο από 10%.

• Δύο αιώνες αργότερα ο Στράβων χρησιμοποιεί άγνωστη μέθοδο ηχοβολήσεων για να προσδιορίσει μεγάλα βάθη μέχρι 2.000 μέτρα στη Μεσόγειο.

• Η περίοδος από το 1492 μέχρι την ολοκλήρωση του περίπλου της Γης από τον Μαγγελάνο (1522), θεωρείται η περίοδος των μεγάλων εξερευνήσεων. Στο τέλος του 16ου αιώνα, οι Ολλανδοί διαθέτουν μέθοδο μέτρησης της ταχύτητας των πλοίων εισάγοντας τους “κόμβους” που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.

• Ναυτικοί που έκαναν το ταξίδι από την Ευρώπη – Κόλπος του Μεξικού και Καραϊβική θάλασσα παρατηρούν ότι το ταξίδι της επιστροφής είναι ταχύτερο. Αντιλαμβάνονται ότι ένα γιγαντιαίο, ισχυρό ρεύμα, το Ρεύμα του Κόλπου, σπρώχνει τα πλοία τους δίνοντας τους μια πρόσθετη ταχύτητα 1 – 2 κόμβων.     

• Το Δεκέμβριο του 1872, το πλοίο Challenger ξεκινά το πρώτο ωκεανογραφικό ταξίδι το οποίο ολοκληρώνεται το Μάιο του 1876 έχοντας διανύσει περίπου 70.000 ναυτικά μίλια διασχίζοντας όλους τους ωκεανούς.

Η συνειδητοποίηση του παγκόσμιου προβλήματος της ρύπανσης των θαλασσών γίνεται πολύ αργότερα με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της έρευνας που πραγματοποιείται σήμερα να εστιάζεται στην ανίχνευση διαφόρων ρυπαντών στα νερά, στα ιζήματα και στους θαλάσσιους οργανισμούς. 

Σύγχρονη θαλάσσια έρευνα
Σημαντικές εξελίξεις στις επιστήμες και την τεχνολογία κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υποστήριξαν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη και εξειδίκευση της θαλάσσιας έρευνας με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ανθρώπινης γνώσης για τις θάλασσες και τους ωκεανούς του πλανήτη μας. 

Μεγάλο ρόλο στην προώθηση της θαλάσσιας έρευνας σε διεθνές επίπεδο διαδραμάτισε ο Γάλλος ωκεανογράφος και ερευνητής Ζακ-Υβ Κουστώ (1910-1997). Ο Κουστώ από μικρός είχε μία ατέρμονη δίψα για την εξερεύνηση του "σιωπηλού κόσμου", όπως αποκαλούσε τη θαλάσσια ζωή κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. 

Το 1936, εμπνευσμένος από τα περίεργα γυαλιά που φορούσαν οι αλιείς μαργαριταριών στον Ειρηνικό Ωκεανό, ο Κουστώ κατασκεύασε την πρώτη μάσκα με την οποία ξεκίνησε το πλούσιο εξερευνητικό του έργο. Η επιθυμία του να παραμένει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας για μεγάλα χρονικά διαστήματα τον οδήγησαν στην κατασκευή της πρώτης ολοκληρωμένης αυτόνομης στολής κατάδυσης το 1943.

Το 1950 ο Κουστώ έπεισε τις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της Γαλλίας να δημιουργήσουν μια υποβρύχια ερευνητική ομάδα και να ιδρύσουν τη Γαλλική Ωκεανογραφική Υπηρεσία και 2 χρόνια αργότερα το Κέντρο Εξελιγμένων Θαλασσίων Ερευνών. Ο ίδιος υπήρξε ο Πρόεδρος αυτών των ιδρυμάτων. 

Την ίδια χρονιά αγόρασε ένα παλιό ναρκαλιευτικό σκάφος το οποίο μετέτρεψε σε εξερευνητικό και ονόμασε "Καλυψώ". Με το σκάφος αυτό εξερεύνησε τις θάλασσες και τους ωκεανούς όλου του κόσμου καταγράφοντας με την κάμερά του άγνωστες μέχρι τότε μορφές ζωής και αμέτρητα ναυάγια. 

Με το πλούσιο συγγραφικό του έργο, βραβευμένα  ντοκιμαντέρ  και ταινίες διεύρυνε όσο κανένας άλλος την ανθρώπινη γνώση για τη θαλάσσια ζωή δίνοντας απαντήσεις σε πολλές ανθρώπινες απορίες και δίκαια θεωρείται ο "πατέρας της σύγχρονης θαλάσσιας έρευνας". Το σημαντικό του έργο συνεχίζει το Ίδρυμα Κουστώ (http://www.cousteau.org/).

Ένα άλλο πλεούμενο που έμεινε στην ερευνητική ιστορία ήταν και το Kon-Τiki, η σχεδία με την οποία ο Νορβηγός εξερευνητής Thor Heryerdahl (1914-2002) διέσχισε 8.000 χλμ ωκεανού μεταξύ της Νότιας Αμερικής και της Γαλλικής Πολυνησίας.Στις μέρες μας, κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας των εξερευνήσεων αποτελεί το σκάφος Tara (http://oceans.taraexpeditions.org/), χάρη στις 7 ερευνητικές αποστολές τις οποίες έχει πραγματοποιήσει στις θάλασσες του κόσμου, κυρίως σε δυσπρόσιτες αρκτικές περιοχές. Το Tara πραγματοποιεί σήμερα ταξίδια για να προωθήσει την επιστημονική έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η μεταβλητότητα των ωκεανών επηρεάζει άμεσα το κλίμα και ρυθμίζει τις καιρικές και κλιματικές συνθήκες ολόκληρων ηπείρων. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να γίνεται κατανοητός ο σημαντικός ρόλος των ωκεανών στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος μέσα από τον κύκλο του άνθρακα και η μακροχρόνια πρόγνωση του μηχανισμού αυτού είναι ένα επιτακτικό ζητούμενο. Για την υποστήριξη κάθε είδους δραστηριοτήτων στο θαλάσσιο περιβάλλον, για την αποτελεσματική διαχείριση και προστασία του, αλλά και για την μελέτη της επίδρασης του στην ατμόσφαιρα είναι απαραίτητη η καλύτερη δυνατή πληροφόρηση για τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτό.Από τους πλέον εξειδικευμένους ερευνητικούς φορείς διεθνώς στο θέμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ωκεανών και ατμόσφαιρας είναι η Αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας  - ΝΟΑΑ (http://www.noaa.gov/), που στην αρχική της μορφή συστάθηκε το 1807. Άλλος ένας φορέας που έχει προωθήσει σημαντικά τη θαλάσσια έρευνα είναι το Αμερικανικό Woods Hole Oceanographic Institute (http://www.whoi.edu/), το οποίο ιδρύθηκε το 1930 και σήμερα αποτελεί το μεγαλύτερο μη-κερδοσκοπικό ωκεανογραφικό ινστιτούτο στον κόσμο. Στο θέμα της ρύπανσης των θαλασσών με στερεά απορρίμματα, σημαντικό ερευνητικό έργο έχει υλοποιήσει ο Captain Charles Moore, ωκεανογράφος και ιδρυτής του Algalita Marine Research Foundation(http://www.algalita.org/), που είναι Αμερικανική, μη-κυβερνητική οργάνωση και εταιρικό μέλος της HELMEPA. Ο Captain Moore εντόπισε και μελετά τα 10 τελευταία χρόνια μια μεγάλη περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού, γνωστή ως North Pacific Gyre, όπου έχουν συγκεντρωθεί και επιπλέουν περίπου 100 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών! Η παραμονή στην επιφάνεια του ωκεανού τόσων απορριμμάτων οφείλεται στο ότι στην περιοχή επικρατούν ασθενείς άνεμοι και εξαιρετικά υψηλής πίεσης συστήματα με αποτέλεσμα τα νερά στην επιφάνεια της θάλασσας να κινούνται με πολύ μικρή ταχύτητα. Στην Ελλάδα, σημαντικό ρόλο στην προώθηση της θαλάσσιας έρευνας τόσο σε εθνικό όσο και σε Μεσογειακό επίπεδο έχει το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών - EΛ.KΕ.Θ.E. (http://www.hcmr.gr/), που ιδρύθηκε το 1985 με σκοπό να συντονίσει την κρατική χρηματοδοτούμενη θαλάσσια έρευνα στη χώρα μας.  Tο EΛ.KE.Θ.E. αποτελείται από τα ακόλουθα 5 Iνστιτούτα, το καθένα υπεύθυνο για ένα διαφορετικό θεματικό αντικείμενο:

• Ωκεανογραφίας
• Υδατοκαλλιεργειών
• Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων
• Εσωτερικών Υδάτων
• Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής

Για την υποστήριξη των ερευνητικών του προγραμμάτων, το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. διαθέτει δύο άρτια εξοπλισμένα ερευνητικά σκάφη, το E/Σ AIΓAIO και το E/Σ ΦIΛIA, το σύγχρονο επανδρωμένο υποβρύχιο ΘETIΣ και 2 ρομπότ ROV βαθειάς θάλασσας, το MAX Rover και SUPER ACHILLES.